TÜRK MÛSİKÎSİ’ NİN GELENEKSEL ÂHENK SİSTEMİ VE NEY ÇEŞİTLERİ     

The TRADITIONAL HARMONY SYSTEM in TURKISH CLASSICAL MUSIC and TYPES of NEY

Türk Mûsikîsi’ nin Geleneksel Âhenk Sistemi’ nden bahsederken öncelikle yüzyılımızın başlarına kadar 700 yıldır anlatılagelen, bugün ise tamamen uzaklaşılan geleneksel ses sistemimizden bahsetmek gerekir.

When we speak of the traditional harmony system of Turkish Classical Music, we should first speak of the traditional sound system that had been narrated until the beginning of the century, but has been totally diverged today.

Elimizdeki kaynaklara göre ilk kez XIII. yüzyılda Safiyüddîn Abdü’l-mü’mîn Urmevî (1237-1294) (Öztuna 1990) tarafından anlatılan, bir sekizlinin on yedi aralığa bölündüğü bu sistemde ana dizi (bugün kullandığımız yazım sistemiyle) aşağıdaki gibi gösterilebilir:

In this system, explained first in 13th century by Safiyüddîn Abdü’l-mü’mîn Urmevî (1237-1294) (Öztuna, 1990) according to the available resources, in which an octave is divided into seventeen intervals the main scale can be shown (with the present writing system) as follows:

Bu ana dizinin perdeleri önceleri sırasıyla Yegâh, Dügâh, Segâh, Çargâh, Pençgâh, Şeşgâh, Heftgâh ve Heştgâh (1., 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. yer) adlarıyla adlandırılırken, sonraları yine sırasıyla Yegâh, Hüseynîaşîranı, Irak, Rast, Dügâh, Segâh, Çargâh ve Nevâ adlarıyla adlandırılmıştır (Tura 1988). Bu dizi bugün kullandığımız sistemle T K S aralıklarıyla ifade edilen bir Rast dörtlüsünün tiz tarafına T K S T aralıklarıyla ifade edilen bir Rast beşlisinin eklenmesiyle oluşmuş görünmektedir.Daha anlaşılır olabilmesi açısından diziyi Rast perdesine göçürürsek şu şekilde olduğunu görürüz:

The pitches of this main scale used to be called Yegâh, Dügâh, Segâh, Çargâh, Pençgâh, Şeşgâh, Heftgâh and Heştgâh (1st, 2nd, 3rd, 4th, 5th, 6th, 7th and 8th place) respectively, but later they have been called Yegâh, Hüseynîaşîranı, Irak, Rast, Dügâh, Segâh, Çargâh and Nevâ respectively (Tura 1988). It seems that this scale has been formed by adding a Rast fifth titled as T K S T to the higher end of a Rast fourth titled as T K S intervals in the system we use today. If we move the scale to the Rast pitch to make it more clear, we see that it is as follows:

Bu dizi (Yegâh perdesinde) Rast makamını tam olarak ifade edebildiği gibi eski nazariyat kitaplarında “Rast makamı dizisinin üçüncü perdesinde yarım yedenli karar eden Rast seyrinde bir makamdır” diye tarif edilen Segâh makamını da (Irak perdesinde) mükemmel ifade edebilmektedir.

This scale (at Yegâh pitch) not only accurately figures the Rast mode but also perfectly figures the Segâh mode as well (at Irak pitch), which was described in old books of theory as “a mode in the course of Rast that determines at half yeden at the third pitch of the Rast mode”.

Tekrar eski yerinde incelemeye devam ettiğimiz ses sistemimizin ana dizisi aynı zamanda sistemin “asl” diye adlandırılan perdelerinden oluşmaktadır.

The main scale of our sound system that we continue to explore is at the same time formed of the pitches called “asl”.

Sistem yukarıda gördüğümüz asıl perdelerin aralarındaki tam ikili aralıkların ikişer; mücennep aralıkların ise (büyük ve küçük mücennep) birer “ârızî” perdeyle bölünmesiyle on sekiz perdeye tamamlanmakta, dolayısıyla on yedi eşit olmayan aralığa bölünmektedir.

The system is completed to eighteen pitches by the splitting of full second intervals between the main pitches we have seen above by two pitches, and of mücennep intervals (big and small mücennep) by one “ârızî” (temporary) pitch. So it is divided into seventeen unequal pieces.

Sekizliyi eşit olmayan on yedi aralığa bölen bu sistem hesapça açık, ancak uygulamada kapalı bir sistemdir. Sistemin kapanışı ârızî perdelerin aslında (dar veya geniş) birer frekans bandını yani, bir noktayı değil; alt ucu, göbeği ve üst ucu olan bir bölgeyi ifade etmesiyle mümkün olmaktadır. Aynı zamanda o âhenkte (veya akortta) yapılmış neylere ismini de vermiş olan Türk Müziği Âhenk Sistemi, yukarıda kısaca anlatmaya çalıştığımız geleneksel ses sistemimizden doğmaktadır.

This system, which splits the eighth into seventeen unequal intervals, seems like an open system, but is a closed one in practice. The system is a closed one, because the ârızî pitches figure not a frequency band (narrow or wide), that is, a point, but a part with a lower and upper end, and a center. Turkish Classical Music Harmony System, which at the same time gives its name to the neys with the same harmony (or tune), stems from the traditional sound system that we have explained briefly above.

Ana dizinin I. perdesinin dizinin diğer perdelerine uygulanmasıyla Türk Müziği’nin Geleneksel Âhenk Sistemi oluşur.

The Traditional Harmony System of Turkish Classical Music is formed by means of applying the first pitch of the main scale to the other pitches of the scale.

Ana dizinin I. derecesi olan Yegâh perdesinin dizinin II. derecesi haline getirilmesi ile “Sipürde âhengi” elde edilmektedir “

“Sipürde harmony” is obtained by turning the Yegâh pitch, the first degree of the scale, into the second degree of the scale.

                            Bolâhenk âhengi (Yerinden)

                   Bolâhenk harmony (at its main position)

Sipürde âhengi ( Bir tam ikili -T- kadar pestten icrâ ettirir.)

Aynı şekilde Yegâh perdesinin dizinin III. derecesi haline gelmesi “Yıldız âhengi” dir

Sipürde harmony (makes perform at low as one full second -T-)

Likewise, when the Yegâh pitch becomes the 3rd degree of the scale, it is called “Yıldız harmony”.

Yıldız âhengi ( T+K kadar pestten icrâ ettirir.)

Yegâh perdesinin dizinin IV. derecesi haline gelmesi ise “Kız âhengi”

Yıldız harmony (makes perform at as low as T+K )

When the Yegâh pitch becomes the 4th degree of the scale, it is called “Kız harmony”.

Kız Âhengi (T+K+S kadar pestten icrâ ettirir.)

Yegâh perdesinin dizinin V. derecesi haline gelmesiyle “Mansur âhengi” oluşur.

Kız harmony (makes perform at as low as T+K+S)

When the Yegâh pitch becomes the 5th degree of the scale, it is called “Mansur harmony”.

Mansur Âhengi (T+K+S+T kadar pestten icrâ ettirir)

Yegâh perdesinin dizinin VI. derecesi haline gelmesi “Şah âhengi” dir.

Mansur harmony (makes perform at as low as T+K+S)

When the Yegâh pitch becomes the 6th degree of the scale, it is called “Şah harmony”.

Şah Âhengi (T+K+S+T+K kadar pestten icrâ ettirir.)

Yegâh perdesinin dizinin VII. derecesi haline gelmesi ise “Dâvud âhengi” dir.

Şah harmony (makes perform at as low as T+K+S+T+K)

When the Yegâh pitch becomes the 7th degree of the scale, it is called “Dâvud harmony”.

Dâvud Âhengi (T+K+S+T+K+S kadar pestten icrâ ettirir.)

Son olarak Yegâh perdesinin dizinin VIII. derecesi (oktavı) haline gelmesi ile “Bolâhenk âhengi” oluşur.

Dâvud harmony (makes perform at as low as T+K+S+T+K+S)

Finally, when the Yegâh pitch becomes the 8th degree of the scale, it is called “Bolâhenk harmony”.

Bolâhenk Âhengi (T+K+S+T+K+S+T - oktav - kadar pestten icrâ ettirir.)

Bolâhenk harmony (makes perform at as low as T+K+S+T+K+S+T -octave-)

Bu âhenk sistemlerinin her biri için imal edilmiş olan neyler de o âhengin adıyla anılmaktadır (Sipürde ney, Yıldız ney, Kız ney, Mansur ney, Şah ney, Dâvud ney ve Bolâhenk ney). Asıl perdelere göre düzenlenmiş olan ana âhenkler için imal edilen bu neyler, ana neylerdir.

Neys that are made for each of these harmony systems are named after the related harmony (Sipürde ney, Yıldız ney, Kız ney, Mansur ney, Şah ney, Dâvud ney and Bolâhenk ney). Being made for the main harmonies, arranged according to the main pitches, are the main neys.

Ârızî perdeler birer noktayı değil birer frekans bandını ifade ettiğinden, her biri için ayrı birer âhenk sistemi oluşturulmamış, sadece T ve K gibi geniş aralıklar için birer ara âhenk sistemi oluşturularak mûsikîmiz 12 âhenk sistemiyle icrâ edile gelmiştir.

Because the temporary pitches denote frequency bands, instead of points, there is not separate harmony systems formed for each of them. Instead, our music has been performed with 12 harmony systems by constructing one mid harmony system for wide intervals like T and K.

Ara âhenklerde ise Yegâh perdesi;

Yegâh pitch in mid harmonies;

Bolâhenk-Sipürde Mâbeyni’nde I. ve II. derecelerin ortasında kalmakta yani bir tam ikili aralığın yarısı kadar pestten icra edilmekte,

In Bolâhenk-Sipürde Mâbeyni it remains between 1st and 2nd degrees, that is, it is played at a level as low as half of a whole second interval.

Sipürde-Yıldız Mâbeyni’ nde II. ve III. derecelerin ortasında kalmakta yani dizi bir tam ikili aralığa ilaveten ikili aralığın yarısı kadar (üç tane tam ikili aralığın yarısı) pestten icra edilmekte,

In Sipürde-Yıldız Mâbeyni it remains between 2nd and 3rd degrees, that is, the scale is played at a level as low as half of a whole second interval (three halves of whole second interval) in addition to a whole second interval.

Kız-Mansur Mâbeyni’ nde IV. ve V. derecelerin ortasında kalmakta yani dizi bir tam dörtlüye ilaveten bir tam ikili aralığın yarısı kadar pestten icra edilmekte,

In Kız-Mansur Mâbeyni it remains between 4th and 5th degrees, that is, the scale is played at a level as low as half of a whole second interval in addition to a whole fourth interval.

Mansur-Şah Mâbeyni’ nde V. ve VI. derecelerin ortasında kalmakta yani dizi bir tam beşliye ilaveten bir tam ikili aralığın yarısı kadar pestten icra edilmekte,

In Mansur-Şah Mâbeyni it remains between 5th and 6th degrees, that is, the scale is played at a level as low as half of a whole second interval in addition to a whole fifth interval.

Dâvud-Bolâhenk Mâbeyni’ nde ise VII. ve VIII. derecelerin ortasında kalmakta yani dizi bir tam sekizliden bir tam ikili aralığın yarısı kadar eksik pestten icra edilmektedir.

In Dâvud-Bolâhenk Mâbeyni it remains between 7th and 8th degrees, that is, the scale is played at a level as low as a whole eighth interval minus half of a whole second interval.

Bu âhenklerin herbiri için de aynı adlarla anılan birer ney imal edilmiştir (Bolâhenk-Sipürde Mâbeyni ney, Müstahsen ney, Kız-Mansur Mâbeyni ney, Mansur-Şah Mâbeyni ney, Dâvud-Bolâhenk Mâbeyni ney). Bunlar da ara neylerdir.

For each of these harmonies there is a ney called with the same name (Bolâhenk-Sipürde Mâbeyni ney, Müstahsen ney, Kız-Mansur Mâbeyni ney, Mansur-Şah Mâbeyni ney, Dâvud-Bolâhenk Mâbeyni ney), and these are mid-tune neys.

Dolayısıyla Türk müziği âhenk sistemi ve neyler şu şekilde düzenlenmiştir.

So, the harmony system of Turkish music and neys are arranged as follows.

Kaynaklar:

Resources:

Ahmet Polatöz, Sazlarımız Ney adlı makalesinden Adana 1985, Adana Mûsikî Derneği Konser Kitapçığı.

Amil Çelebioğlu, Mesnevi-i Şerif Manzum Nahifi Tercümesi, İstanbul 1967, Cilt 1, Sayfa 1-3.

Fuat Yöndemli, Mevlevilikte Sema Eğitimi, Ankara 1997, Sayfa 33-34.

Laike Karabey Akıncı, Garplı Gözüyle Türk Musikisi, İstanbul 1963, Sayfa 18.

Mehmet Yücel, Ney, İzmir, 1998, Sayfa 1- 44.

Rauf Yekta Bey, Türk Musikisi, İstanbul 1986, Sayfa 90-92.

Sadeddin Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942, Cilt 1, Sayfa 8.

Süleyman Erguner, Ney-Metod, İstanbul 1986, Sayfa 10.

Timuçin Çevikoğlu, Türk Musikisinin Geleneksel Ahenk Sistemi, Konya 1997, Sayfa 1-14.

Yalçın Tura, Türk Musikisinin Mes’eleleri, İstanbul 1988, Sayfa 174-176.

Yılmaz Öztuna, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara 1990, Cilt 2, Sayfa 250.

Ahmet Polatöz, from the article Sazlarımız Ney, Adana 1985, Adana Mûsikî Derneği Concert Booklet.

Amil Çelebioğlu, Mesnevi-i Şerif Manzum Nahifi Tercümesi, İstanbul 1967, Volume 1, Page 1-3.

Fuat Yöndemli, Mevlevilikte Sema Eğitimi, Ankara 1997, Page 33-34.

Laike Karabey Akıncı, Garplı Gözüyle Türk Musikisi, İstanbul 1963, Page 18.

Mehmet Yücel, Ney, İzmir, 1998, Page 1- 44.

Rauf Yekta Bey, Türk Musikisi, İstanbul 1986, Page 90-92.

Sadeddin Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942, Volume 1, Page 8.

Süleyman Erguner, Ney-Metod, İstanbul 1986, Page 10.

Timuçin Çevikoğlu, Türk Musikisinin Geleneksel Ahenk Sistemi, Konya 1997, Page 1-14.

Yalçın Tura, Türk Musikisinin Mes’eleleri, İstanbul 1988, Page 174-176.

Yılmaz Öztuna, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara 1990, Volume 2, Page 250.